مقدمه ای بر امر به معروف و نهی از منکر

یکی از بزرگترین مشکلات حکومتهای دینی در طول تاریخ تاکنون این بوده که حاکمان و ایادی شان نتوانسته اند از ابزار قدرت و ثروتی که در اختیارشان قرار گرفته در راستای استقرار اصول و مرام دین استفاده نمایند . نگاه حکومتی و همراه با اعمال  قدرت دستگاه های مجری به حفظ دین، منجر به خشونت طلبی آمران و ناهیان شده  و منزلت و شخصیت انسانهای مورد امر و نهی خدشه وارد گردیده است .

به درازای تاریخ هم  باعث ایجاد اعتراضات و شکایتهایی از متن جامعه و متفکرین دینی گردیده که خشونت در برخوردها شخصیت اجتماعی  جامعه را زیر سئوال می برد و دین، سازگاری با جامعه بی شخصیت ندارد - و تجربه هم نشان داده که همینگونه  بوده است - و بسیاری از حکومتهای دینی که بر اساس سایر ادیان آسمانی  تشکیل شده  به دلیل عدم رعایت و اصلاح ساختارشان در توجه و ارتقای دینی جامعه ، منجر به تحریف و از دست دادن وجهه اجتماعی و خانه نشین نمودن  دین گردیده اند.

تنها دین آسمانی که هنوز دارای وجهه اجتماعی و مقبولیت پیروانش در پذیرش حاکمیت آن و در اختیار گرفتن عنان زندگی اجتماعی مردمش می باشد  دین شریف اسلام است. ادیان دیگر شاید به عنوان دین رسمی کشوری اعلام گردیده اند ولی نگاه حکومتها دینمدارانه نیست.

امر به معروف و نهی از منکر، موضوعی است که تئوریزه آن دغدغه بسیاری از متفکران و اندیشمندان در زمان استقرار حکومت دینی و شیعی در جامعه می باشد که چه راهکاری را برای برقراری نظم ایمانی در جامعه اسلامی تحت قالب امر به معروف و نهی از منکر می توان ایجاد کرد .

 علمای بزرگوار تشیع ، احادیث، احکام و مشی فردی را برای اجرای این دوفریضه الهی بیان نموده اند ولی در قالب سازمانی و اجرایی  و رفتار مدیریتی و نگاه کلان اجتماعی و کنش و واکنش روابط انسانی که ناشی از  نگاه کلی و حکومتی با راستای ایجاد شور و نشاط دینی و همچنین اصلاح رفتارها و کارکردها را در بر بگیرد به نحوی که بتوان با این فریضه ، اخلاق مداری و فطرت دین خواهی مردم را زنده نگه داشت کمتر صورت گرفته است.

و با نگرش از  زاویه دید تقویت روابط اجتماعی در جامعه دینی به این موضوع ، که اجرای امر به معروف و نهی از منکر  بعنوان روش برتری که بتواند علاوه بربالا بردن امنیت اخلاقی ودینی جامعه ، روحیه رفتار امنیتی و خوف ظاهری و دین گریزی باطنی را در مردم ایجاد ننماید تئوریزه نگردیده است.

در جوامع اسلامی و خصوصا جامعه ایران اسلامی،  عالمان و بزرگان تاریخ اسلام و مخصوصا تشیع  ، با بهره از تجربه سایر ادیان و با تکیه به کتاب آسمانی قرآن و شمولیت دین اسلام ، در تنزل متن دین که متنی الهی و عبادی است به متون علمی و برهان مند بسیار زحمت کشیده و متون بسیار فخیمی از حکمت و اصول و فلسفه و کلام و عرفان برجای گذاشته اند . این متون محکم در اختیار من و شما ، قدمهایی است که بزرگان و اندیشمندان دنیای اسلام  برای فهم دقیق و برهانی متن شریف عبادی و الهی دین مبین اسلام برداشته تا بتوانند هم دین را از ورطه انحراف و خرافه دور نگه دارند و هم بستر مناسبی جهت تبیین و دعوت مردم به اصول متقن و عزیز اسلام ایجاد نمایند.

 بعد از انقلاب نیز به اشکال و انحای مختلف مورد تائید و تاکید بزرگان جامعه قرار گرفت بطوریکه صراحتا مقام رهبری در زنده نگه داشتن و احیا و سازماندهی آن به اجمال وتفصیل و ناصحا و تاکیدا سخنرانی ها و مطالباتی از دستگاههای اجرایی داشته و دارند. تعبیر ها و تحلیل های بسیاری از امر  به معروف و نهی از منکر ارائه گردیده است . در این سلسله بحث به نقد و واشکافی چرایی عدم اجرایی شدن امر به معروف و نهی از منکر در جامعه و ارائه راهکارهایی در خصوص اجرایی نمودن آن با در نظر گرفتن حدود و بهره بردن از تجارب گذشته و حال خواهیم پرداخت.

با احترام به زحماتی که بزرگان و دانشمندان در حکومتهای اسلامی در مرحله اجرا ، و یا به بیان بهتر، در تبیین نحوه بکارگیری دو عنصر قدرت و حکومت در راستای پیشبرد اهداف دین و دور نگه داشتن جامعه از انحراف قدمهایی برداشته اند ولی موفقیت شایانی نداشته اند و هنوز متن سیال و بروز شده ای از جامعه اسلامی با تمام و یا حداکثر قوانین اجتماعی آن وجود ندارد . تندروی های موجود در جوامع اسلامی و کشت و کشتارهایی که درون جامعه مسلمین در حال وقوع می باشد  نشان از عدم وجود تعریف روابط اجتماعی و مدنی در بین آحاد مسلمین است.  

حکومتها در تربیت انسانهایی که دارای اجتهاد در اجرا و بساطت رفتاری در برخورد با مردم بوده بگونه ای که امر آنها منجر به احیای معروف به شکل اقبال متن جامعه به دین و نه ترس از حکومت،  و همچنین نهی آنها به عنوان در انزوا قرار گرفتن منکر در متن جامعه و وجدان آن توسط مردم ، قدمهای در خور شانی بر نداشته اند.

شاید یکی از دلایل مهم این مشکل در جامعه ایران و مذهب تشیع،  نداشتن فرصت مناسبی برای حکومت داری شیعیان در طول تاریخ می باشد - منظور از شیعیان نه عنوان شناسنامه ای بلکه عالمان و مجتهدین مذهب رفیع تشیع است - از زمان غیبت کبری تا کنون که بیش از 1200سال می گذرد تنها حکومت شیعی که مبتنی بر اصول تشیع تاسیس گردیده انقلاب اسلامی ایران است که در تناسب زمان کمتر از 40 ساله تشکیل آن با تاریخ آغاز غیبت و همچنین تحولات بسیار شگرف و بزرگ حوزه علوم انسانی و اجتماعی ملل مختلفه ، زمان بسیار محدودی است ، چنان که قابل اغماض به چشم می آید و هنوز جای کار بسیار دارد.

در زمان حال نیز با توجه به تعاریفی که از موضوع امر به معروف و نهی از منکر از سوی برخی عالمان در سطح جامعه و میان طرفدارانشان  ارائه می شود که باعث خود توجیهی بر نوع تعامل دینداران با مردم عوام گردیده است و متاسفانه تاثیر معکوسی بر اقبال مردم آن مناطق به دین و مذهب داشته.

 با استجماع جمیع جهات و مسائل و مشکلات روز جامعه اسلامی نیاز به  تعریف اولیه از امر به معروف و نهی از منکر با در نظر گرفتن تمامی شاخصه های جامعه اسلامی می باشیم. تعریفی که در متن آموزشی پیروان و مقیدان و مبلغان دین بیان شود . برای احیای امر به معروف و نهی از منکر با توجه به مشخصات جامعه امروز نیاز به بازتعریف و اصلاحیه داریم.  یازتعریف از فرد، جامعه، مکتب و نحوه تعامل آنها با یکدیگر.

موضوعی که نیاز به کنکاش بیشتر در بارگذاری های بعد دارد.